Bugarska istraga, ruski špijuni i napad novičokom na Skripalja

Bugarski zvaničnici kažu da se istraga pokušaja atentata na proizvođača oružja fokusira na pet osumnjičenih ruskih agenata – uključujući generala ruske vojne obavještajne službe za kojeg se sumnja da je komandovao timom optuženim za napad nervnim agensom “novičok” u Britaniji 2018. na bivšeg ruskog špijuna Sergeja Skripalja, piše redakcija Radija Slobodna Evropa (RSE) na engleskom jeziku.

Vlasti u Sofiji takođe su potvrdile da sarađuju s FBI-om i britanskim medicinskim stručnjacima kako bi istražile dva navodna ruska napada otrovom 2015. godine u Bugarskoj protiv Emilijana Gebreva, vlasnika firme EMCO Ltd, koja se bavi proizvodnjom oružja.

Dokaz da je Denis Sergejev komandovao operacijom kojom su 4. marta 2018. otrovani Skripalj i njegova kćerka Julija, otkrila je početkom ove godine britanska istraživačka grupa Belingket (Bellingcat).

Belingket je identifikovao Sergejeva kao generala u timu za “elitne inostrane tajne operacije”, koji pripada vojnoj obavještajnoj jedinici 29155 ruskog GRU-a.

Belingket je potvrdio da je Sergejev – koji je posjetio Britaniju pod lažnim identitetom Sergej Fedotov – stigao samo dva dana prije neuspjelog pokušaja atentata na Skripalje.

Sergejev je navodno napustio Britaniju popodne 4. marta 2018. – samo nekoliko sati nakon što su druga dvojica osumnjičenih ruskih vojnih obavještajca, koji su putovali u Britaniju takođe pod lažnim imenima, isprskali ručku ulaznih vrata Skripaljove kuće u Solzberiju ruskim vojnim nervnim agensom “novičokom”.

Sotir Cacarov, koji je 11. decembra odstupio s dužnosti glavnog tužioca Bugarske kako bi bio na čelu Odbora za borbu protiv korupcije, kaže da su istražioci potvrdili da je Sergejev putovao u Bugarsku tri puta koristeći isti lažni identitet, Sergej Fedotov.

Cacarov je rekao da su se Sergejeva putovanja u Bugarsku poklopila s trovanjem Gebreva, njegovog sina Hrista Gebreva i direktora proizvodnje EMCO-a Valentina Takčijeva – koji su preživjeli napade.

“Međunarodnom razmjenom dobijeni su podaci o identitetu osumnjičenih za pokušaj atentata na Sergeja i Juliju Skripalj u Velikoj Britaniji”, saopštilo je bugarsko glavno tužilaštvo.

“Iz poređenja u bazama podataka bugarskog Ministarstva unutrašnjih poslova i Državne agencije za nacionalnu bezbjednost (SANS), otkriveno je da je jedan od njih – Sergej Fedotov – posjetio Bugarsku tri puta tokom 2015”, saopšteno je.

“Njegova druga posjeta zabilježena je s ulaskom 24. aprila 2015. [na obalni aerodrom Burgas] i odlaskom 28. aprila 2015.” sa aerodroma Sofija, otkrili su bugarski istražioci.

Ključni nalaz

Objava zvanično potvrđuje ključni nalaz Belingketa koji smješta Sergejeva u Bugarsku i Britaniju u tačno vrijeme kada su se dogodili napadi na Gebreva i Skripalja.

“U srcu bugarske operacije trovanja bio je tim od čak osam službenika GRU-a – pripadnika iste jedinice – koji su putovali u Bugarsku u sedmicama prije i poslije trovanja”, napisao je Belingket u zajedničkom istražnom izvještaju za njemački Špigl (Der Spiegel) i Insajder (The Insider), objavljenom 23. novembra.

“Presudno je da su grupe timova od po troje – uključujući general majora Denisa Sergejeva – bile prisutne u Bugarskoj tokom oba napada na Gebreva”, zaključio je Belingket.

Sergejeva “elitna jedinica za inostrane tajne operacije” takođe je izvela brojne druge tajne operacije u Evropi, utvrđeno je u zajedničkom istraživačkom izvještaju.

U istrazi bugarskih vlasti Cacarov je rekao da britanski stručnjaci pregledavaju medicinske uzorke uzete 2015. godine od Gebreva i njegovog sina kako bi utvrdili koja je otrovna supstanca upotrijebljena protiv njih.

Početna bugarska istraga za 2015. godinu okončana je bez pronalaska dokaza o bilo kojoj supstanci koja je zabranjena Konvencijom o hemijskom oružju OPCW.

Ali novičok je bio relativno nepoznat agens za hemijsko ratovanje – sve do neuspjelog napada 2018. na Skripalje.

Gebrev kaže za RSE da je 2018. godine zatražio da se ponovo otvori istraga u Bugarskoj nakon što je uočio sličnosti s njegovim simptomima i medijskim izvještajima o reakciji koju su Skripalj i njegova kćerka imali nakon izlaganja novičoku.

Kritikovao je i bugarske zvaničnike, koji su sproveli početnu istragu o njegovom trovanju.

“Kad država želi da istraži, onda to može”, rekao je Gebrev za RSE. “A kad to ne želi, evo, tu je 2019, četiri godine kasnije i tek sada pokušavaju shvatiti šta se dogodilo.”

Britansko – bugarska saradnja

U oktobru 2018. godine, Cacarov je potpisao sporazum s bugarskim ministrom unutrašnjih poslova Mladenom Marinovom i predsjednikom SANS-a, Dimitrom Georgievom, o stvaranju posebnog istražnog tima koji je ponovo otvorio slučaj Gebrev.

“Radimo u zajedničkom timu i bliskom partnerstvu. U ovom ćemo slučaju saznati činjenice”, izjavila je u februaru britanska ambasadorka u Bugarskoj Ema Hopkins (Emma), napominjući da su dvije države “usko” koordinisale svoje aktivnosti tokom “nekoliko mjeseci”.

Cacarov sada kaže da britanski stručnjaci koji su uključeni u slučaj još nisu otkrili da li je novičok korišten protiv Gebreva.

U međuvremenu, on kaže da agenti FBI pregledaju video zapise snimljene sigurnosnim kamerama u aprilu 2015. na parkingu u garaži ispod sjedišta kompanije EMOC u Sofiji.

Državni tužioci kažu da su Sergejev i nekolicina drugih ruskih državljana na koje je usmjerena istraga odsjeli u hotelu u blizini te zgrade i zatražili najmanje jednu sobu s pogledom na ulaz.

“Utvrđeno je da su neke od tih osoba smještaj koristile u hotelu neposredno pored zgrade u kojoj s 2015. godine nalazila kancelarija kompanije EMCO Ltd, izričito insistiranje na određenoj sobi koja je pružala direktan pogled na ulaz u podzemni parking zgrade”, navodi tužilaštvo.

Bugarski istražioci kažu da su takođe identifikovali “značajan dio” putnih ruta, kreditnih kartica, telefona i automobila koje koriste osumnjičeni Rusi.

Kažu da je “jedna od verzija” motiva Kremlja da naloži napad protiv Gebreva povezana s isporukom oružja u Ukrajinu u decembru 2014. i januaru i martu 2015. godine.

Kremlj je osporio nalaze Belingketa koji impliciraju učešće ruskih agenata GRU-a u trovanju Gebreva. Takođe negira umiješanost u trovanju Skripalja, što je dovelo do niza sankcija Zapada protiv Rusije i uzajamnih diplomatskih protjerivanja.

Ismijavanje tvrdnji

Aleksandar Miškin i Anatolij Čepiga – dvojica pukovnika GRU-a koji su u martu 2018. otputovali u Britaniju pod lažnim identitetima Ruslana Boširova i Aleksandra Petrova, a koje Britanija optužuje za trovanje Skripalja – negirali su bilo kakvu umiješanost.

Tvrdili su da su trgovački putnici koji prodaju vitamine i da su posjetili Solzberi, na dan kada je izvršen napad novičokom, kako bi vidjeli čuveni toranj katedrale iz 14. vijeka.

Tu tvrdnju su ismijavali stanovnici Solzberija koji ističu da je katedrala prvo što bi Miškin i Čepiga vidjeli nakon dolaska u srednjovjekovni grad dok su prolazili kroz jedina izlazna vrata željezničke stanice u Solzberiju.

Umjesto da hodaju ka katedrali, snimci CCTV-a prikazuju kako su dva ruska agenta GRU-a silazila ulicom u suprotnom smjeru, u vrijeme napada novičokom kako bi stigli do četvrti u kojoj se nalazio Skripaljev dom.

U međuvremenu, Belingketova analiza podataka iz Sergejevog telefona pokazuje da je – stotine puta – komunicirao sa službenicima u Moskvi tokom trodnevnog boravka u jednom londonskom hotelu – koristeći 4G i 3G, umjesto da otvori WiFi mreže za spajanje na Internet.

Belingkat kaže da su za komunikaciju s Miškinom i Čepigom vjerovatno korištene sigurne aplikacije za razmjenu poruka poput Votsapa (WhatsApp), Vibera i Telegrama, koje pripadnici ruskog GRU-a uglavnom koriste.

Istraživačka web stranica sa sjedištem u Britaniji takođe je zaključila da su podaci Sergejevog mobilnog telefona pokazali da je on svoj hotel napustio samo jednom tokom trodnevnog boravka u Britaniji – 3. marta, kada je 40 minuta šetao centrom Londona i kada se mogao sresti s Miškinom i Čepigom da bi im dao novičok koji je sjutradan upotrijebljen za trovanje Skripalja.