SISTEMI TEHNIČKE ZAŠTITE: VRSTE, KARAKTERISTIKE, UPOTREBA…
Sisteme tehničke zaštite možemo svrstati u nekoliko kategorija, pri čemu se ovi sistemi mogu prepoznati i kao sistemi elektronske zaštite:
1. Protiv provalni sistemi i sistemi za dojavu
2. Sistemi za detekciju i dojavu požara
3. Sistemi za kontrolu pristupa
4. Sistemi za evidenciju radnog vremena
5. Sistemi video nadzora
6. Sistemi za elektronsku zaštitu artikala
7. Sistemi za uspostavljanje i održavanje veze
8. Detektori metala
9. Rentgen uređaji
PROTIV PROVALNI SISTEMI I SISTEMI ZA DOJAVU
Protiv provalni alarmni sistem ima zadatak da registruje neautorizovani pristup određenom prostoru, te da zvučnim svjetlosnim ili telefonskim putem dojavi tj. alarmira vlasnika objekata ili ovlašćena lica. Sistem se sastoji iz nekoliko segmenata:
* Senzori
* Centrala
* Sirena
* Tastatura
* Uređaj za telefonsku dojavu provale
* Senzori su uređaji koji registruju pokret, vibracije, infracrveno zračenje, provodnost i sl. Njihova uloga je da putem električnog provodnika ili bežičnim putem pošalju određeni signal centrali ,što asocira na povredu ambijenta ili pomjeranje određenih predmeta, lom stakla i sl. Dijele se na:
• Magnetne (postavljaju se na vratima i prozorima)
• Senzore vibracija (lijepe se na staklenim i drugim površinama)
• Senzore pokreta (regestruju svako pomjeranje u prostoru koji pokrivaju)
* Centrala je mikroprocesorski „pametni“ uređaj ,koji ima svrhu da na osnovu svog operativnog sistema i programa koji se naknadno učita registruje signale iz senzora prosledi ih sireni i uključi uređaj za dojavu, provale, odnosno komunikator.
* Sirena je akustični uređaj koji se na osnovu sigala iz centrale uključuje i na taj način zvučno signalizira povredu štićenog prostora. Pored zvučnika koji reprodukuje ton visoke frekvencije jačine i do 140db u sirenama su ugrađene i stroboskopske lampe koje svetlosnim putem registruju povredu restriktivnog prostora.
* Tastatura služi za uključenje/isključenje sistema jednostavnim unošenjem višeznačnog koda i potvrdom na odgovarajućem tasteru (OK)
SISTEMI ZA DETEKCIJU I DOJAVU POŽARA
Postoji više načina dojave provalnih i drugih aktivnosti (Telefonski, SMS, E-mail, pager…).
Uređaj za telefonsku dojavu provale ima zadatak da prilikom aktiviranja alarma pozove upisane telefonske brojeve i po uspostavljanju telefonske veze reprodukuje govornu poruku koja je usnimljena u njegovu memoriju. Obično ovi uređaji imaju mogućnost da im se upiše do 5 telefonskih brojeva i snimi govorna poruka u trajanju do 30 sekundi. Pored ovakvih uređaja za telefonsku dojavu provale u mnogim centralama su integrisani komunikatori koji po određenom protokolu komuniciraju sa centrima za nadzor alarmnih sistema i na taj način mu šalju određene podatke i signal za alarm. Slanje takvih poruka moguce je i putem tekstualnih poruka, E-mail-a, GPRS-a mobilna telefonija itd.
Često se uz ovakve uređaje(npr.bankarski službenici) koriste i skriveni tasteri, koji aktiviraju „tihi“ alarm, to jest, sistem hitnog i bešumnog obaviještavanja određenog monitoring centra i policije. Skriveni tasteri izrađuju se u raznim oblicima i prilagođeni su lakšem skrivanju i dostupnosti istih.
SISTEMI ZA KONTROLU PRISTUPA
Sistemi kontrole i registracije pristupa služe za strogo registrovanje-evidentiranje i kontrolu, na način što omogućavaju ulazak u štićeni prostor(objekat, djelovi objekata i sl.) autorizovanim osobama, dok je ostalima ulaz onemogućen. Onemogućavanje ulaska ili odbijanje prolaza obavlja se preko funkcije upravljanja električnim bravama.Kontrola se obično vrši pomoću indentifikacionih kartica, preko kojih se vrši autorizacija (prijava) na čitačima.
Ovaj sistem podrazumijeva da su područja od posebnog značaja mehanički zaštićena elektičnom bravom koja oslobađa otvaranje vrata nakon uspješne autorizacije kartice na čitaču.
Svi događaji i upotreba kartica prate se i aktiviraju preko uređaja kontrolera i povezanog sistemskog računara (PC).
Sličan sistem može se koristiti i za kontrolu poštovanja radnog vremena.
Naime, očitavanjem kartica na ulazu u objekat vrši se automatska registracija prolaza koja podrazumijeva podatke o datumu, času i limitu prolaza, zatim o smjeru prolaza(ulaz ili izlaz) i sl. Osim toga sistem omogućava razlikovanje, privatnog izlaska, službenog izlaska, privatne posjete i sl.
BIOMETRIJSKA IDENTIFIKACIJA I VERIFIKACIJA
Identifikacija ili verifikacija otiska prsta se danas smatra najednostavnijom i najefikasnijom tehnologijom biometrijske identifikacije. Pošto su biometrijske karakteristike neotuđive i unikatne, ova vrsta identifikacije je maksimalno pouzdana.
Identifikacija otiska prsta ima najmanje tri prednosti:
• otklanja potrebu za nošenjem ključeva, kartica, znački i sličnih oznaka;
• otklanja rizik da neovlašćeno lice uđe u zaštićenu prostoriju upotrebom tuđe ili ukradene kartice;
• kod evidencije radnog vremena identifikacijom ili verifikacijom otiska prsta efikasno se sprečava zloupotreba i pozajmljivanje kartica.
Svi pomenuti događaji registruju se na računaru odakle se na jednostavan način može izvršiti izuzimanje podataka kao izvještaj za obračun ličnih dohodaka.
Pomenuti sistemi kontrole pristupa i evidencije radnog vremena vrlo često su implementirani zajedno sa sistemima audio-video nadzora.
ELEKTRONSKA ZAŠTITA ARTIKALA
Ove proizvode krase inovativnost, moderan dizajn i pouzdanost. Na listi želja vlasnika maloprodajnih trgovina, na prvom je mjestu elektronska zaštita artikala. U prevenciji krađa, trgovci koriste cijeli niz preventivnih mjera zaštite koje obuhvataju primjenu sistema tehničke zaštite i razne organizacione mjere.
Pri odlučivanju o tome koji sistemi zaštite će se primijeniti, važno je znati, što se i kako najčešće krade. Dugotrajna praćenja i analize krađa na različitim prodajnim mjestima upućuju na to da se najčešće kradu sljedeći artikli: skupa odjeća poznatih svjetskih marki, cipele i knjige, parfemi i naočare, CD, DVD, PC i igraće konzole, alkoholna pića i duvanski proizvodi, kozmetika, žileti, mesni i ekskluzivni prehrambeni proizvodi, alati, mali električni uređaji i baterije… Sistem za elektronsku zaštitu artikala od krađe sastoji se od detekcijskih petlji (antena), zaštitnih privjesaka i naljepnica te uređaja za njihovo skidanje i razdvajanje ili deaktivaciju.
Artikle štitimo na način što pričvršćujemo privjeske, a na blagajnama se isti skidaju “razdvajačima” a naljepnice deaktiviraju pomoću deaktivatora. Ukoliko zaštita nije deaktivirana, u trenutku prolaza sa zaštićenim artiklom između detekcijskih petlji, oglašava se zvučni i svjetlosni alarm.
SISTEMI VIDEO NADZORA
Sistemi video nadzora omogućavaju nam praćenje(uživo) kao i snimanje svih događaja u i oko štićenog prostora (objekta).
Video nadzor ima dvostruko dejstvo
1. Preventivno – psihološki djeluje na eventualne počinioce krivičnih djela (krađa, provale i sl.) i time smanjuje broj pokušaja.
2. Aktivno-nakon izvršenog krivičnog ili prekršajnog djela postoji video zapis na osnovu koga se može prepoznati-indetifikovati izvršilac ili neki pokretni objekat (vozilo) korišćeno u prekršaju.
Sistem video nadzora se sastoji iz:
• neophodnog broja kamera kamera, zavisno od geometrije objekta, mogućih prilaza objektu, rasporeda prostorija koje treba nadgledati.Kamere mogu biti spoljšnje i unutrašnje, sakrivene ,pokretne sa digitalnim i optičkim zumom kontrolisane ručno ili automatski.
• kablovskog sistema za prenos video signala
• centralnih uređaja, koji služe za obradu i arhiviranje slika dobijenih od strane kamera(DVR-digitalni video rekorder ili PC-računar), i monitora za prikaz slike
Video informacije sa kamera se pohranjuju na disku centralnih uređaja u realnom vremenu i mogu prikazivati sliku na monitorima sa jedne ili više lokacija.Takođe imaju mogućnost čuvanja i dokumentovanja snimljenog video materijala.
SISTEMI ZA USPOSTAVLJANJE I ODRŽAVANJE VEZA
ŽIČNI SISTEM VEZA
Žični sistem veza sačinjavaju:
– telefonija
– telegrafija (danas se rijetko upotrebljava)
– računarski prenos podataka (računari)
– telegrafski prenos podataka (telefaksi)
TELEFON
Telefon(iz grčkog: tele = udaljen i fon = glas) je uređaj za komunikaciju na daljinu, koji se koristi tako što prima i prenosi zvuk(uglavnom ljudski glas) s jednog mjesta na drugo i obrnuto.Većina telefona radi tako što prenosi električni signal preko složenog sistema telefonskih mreža koji omogućuje komunikaciju bilo kojeg korisnika telefona sa bilo kojim drugim.
Postoje tri osnovna načina kojima se neki korisnik telefona povezuje na telefonsku mrežu:
• tradicionalni (fiksni telefon), koji je povezan kablovima s jednom određenom fizičkom lokacijom;
• bežični i radio telefoni, koji koriste analogne ili digitalne signale;
ski telefoni, koji koriste telekomunikacione satelite;
• VoIP veze (iz engleskog Voice over IP što znači glas preko Internet protokola) koje se koriste Internet vezom. Između krajnjih korisnika, povezivanje se može ostvariti preko optičkog vlakna, mikrotalasa, satelitske veze ili kombinacijom istih.
TELEFAKSI
TELEFAKS ili skraćeno FAKS dobio je naziv od latinskih riječi facesso = činiti i similiter = slično. Naziv odgovara djelovanju terminala, jer na odredištu reprodukuje sliku sličnu originalu na polazištu.
Osnovna namjena terminala je prenos nepomičnih slika pomoću električnih signala, a pored toga služi i kao telefonski terminal.
BEŽIČNI SISTEM VEZA
MOBILNI TELEFONI
Mobilni telefon prenosni je elektonski uređaj za komuniciranje na veće ili velike udaljenosti.Glavna komunikacijska funkcija je prenos glasa, no u novije vrijeme dodate su funkcije kao: kratke tekstualne poruke (SMS), elektronska pošta, internet, registracija kontakta, korišćenje kalkulatora, sata, alarma i sličnih funkcija, te slike i video, multimedijalne poruke (MMS), ali i popularni sadržaji kao što su igrice. Mobilni telefoni se razlikuju od prenosnih telefona, po tome što imaju veći domet i nisu vezani uz jednu baznu stanicu.
SISTEM RADIO VEZA
Opšta upotreba radio veze kod taktičkih lica (vojnika, policajaca…) je zapravo vid osnovne komunikacije između istih. U tu svrhu koriste se razni PMR (Personal Mobile Radio) uređaji. Najpoznatiji proizvođač takve opreme koji se koristi u regionu i širom svijeta je Motorola. Cilj je opremiti lice sa radio primo-predajnikom, uređajem koji će da emituje i da prima radio signale. Takvi uređaji moraju biti izuzetno izdržljivi i otporni na razne spoljašne uticaje. Obično se komunikacija na većim udaljenostima vrši posredstvom repetitora. Repetitori su primopredajnici koji se postavljaju na visoke kote kao što su planinski vrhovi ili u velikim gradovima visoke zgrade koje dominiraju nekom regijom, svojom visinom, kako bi se savladale prirodne prepreke i kako bi se signal poslao dalje nego što je to u realnim prilikama moguće. Zahvaljujući repetitorima moguće je na UKV područjima sa vrlo malom snagom ostvarivati komunikaciju sa stanicama koje su udaljene i nekoliko stotina kilometara od vas. Frekvencije koje se upotrijebljavaju su reda 150-170MHz za VHF i 400-800MHz za UHF frekventna područja.
Postoji nekoliko načina komunikacije radio vezom:
1. Simplex veza-komunikacija između dvije ili više stanica uz pretpostavku međusobne optičke vidljivosti, po istoj frekvenciji, dok je jedna stanica na predaji druge su na prijemu i obratno.Korisnici ove komunikacije su lovci, planinari, ribari, službe obezbjeđenja.
2. Semiduplex(poluduplex) – komunikacija između dvije ili više stanica na većim međusobnim udaljenostima uz posredstvo repetitora, po različitim frekvencijama.Takođe važi pravilo, dok je jedna stanica na predaji druge su na prijemu i obratno.Korisnici ove komunikacije su vojska, policija, taxi služba.
3. Fullduplex(puniduplex) dvosmjerna komunikacija po posebnim kanalima po jedan za svaki smjer prenosa(digitalni radio sistemi).
Razlikujemo nekoliko vrsta radio stanica:
• fiksne radio stanice (smještene u prostorijama korisnika)
• moblne radio stanice (smještene u vozilima korisnika)
• prenosne(ručne radio stanice)
METALDETEKTORI
Metaldetektori su uređaji koji su namijenjeni za blagovremeno i efikasno otkrivanje metalnih predmeta koji se nedozvoljeno unose u štićeni prostor, a njihov rad je zasnovan na principu reakcije koja se manifestuje zvučnim ili svjetlosnim signalom. Detekcija metalnih predmeta zavisi od mase metala i od rastojanja senzorskog dijela detektora od metalnog predmeta.
Službe bezbjednosti koriste veći broj različitih vrsta detektora metala; oni se prema namjeni mogu razvrstati na:
• metaldetektore za pretraživanje kopnenih i vodenih površina,
• metaldetektore za kontrolu sadržaja pismonosnih pošiljki,
• metaldetektore za kontrolu lica,
• metaldetektore za otkrivanje satnih mehanizama,
• metaldetektore radioaktivnog zračenja,
• metaldetektore eksploziva i droga i
• metaldetektore opasnih materija.
METALDETEKTORSKA VRATA
Metalni detektori u obliku vratnica (dovratka) najčešće se koriste radi sprečavanja unošenja vatrenog ili hladnog oružja i nedozvoljenih metalnih predmeta u javne objekte ili ustanove. Postavljaju se i na ulazima u aerodromske zgrade, pomorska pristaništa, a po potrebi i na drumskim graničnim prelazima. Osnovni razlozi za to jesu velika efikasnost i automatsko obavljanje kontrole, a kontrola se odvija bez kontakta – nema narušavanja integriteta. Ovaj segment je veoma bitan u kontrolama pri kojima se ne želi agresivnost i upadljivost – u situacijama kada je važno da se kod lica koja podliježu kontroli maksimalno smanji neugodnost.
Kada kroz takva vrata prolazi osoba koja nosi u džepu ili torbi neki metalni predmet, senzor koji detektuje predmet aktivira zvučni i svjetlosni signal za upozorenje, pa se zbog toga kontrola sprovodi u najmanje dvije faze:
• detekcija ili alarmiranje prisustva metala i
• vizuelni pregled izazivača alarma ili detektovanog predmeta.
RUČNI METALDETEKTORI
Organi obezbjeđenja na ulazima javnih i poslovnih objekata upotrebljavaju i različite ručne metaldetektore za kontrolu posjetilaca. Time se izbjegava pretresanje lica, veoma neugodan postupak, posebno kada su osobe obezbjeđenja muškarci, a putnici ili posjetioci ugledne i poslovne žene. Ručni metaldetektor omogućava da se lako utvrdi da li kontrolisana osoba nosi neki metalni predmet ili naoružanje u džepovima ili tašni. Ukoliko detektor daje signale, kontrolisano lice pokazuje identifikovani predmet koji je izazvao reakciju detektora (najčešće ključevi, upaljač ili tabakera), nakon čega se procedura ponavlja. Ako pri ponovnom pregledu detektor ne daje znake, pregled je završen.
Procedura za rad s ručnim metaldetektorom veoma je jednostavna. Njime se, pokretom u krugovima ispred osobe koja se kontroliše, skeniraju odijelo na grudima i leđima, zona ispod pazuha, pojas, stopala i nožni zglobovi.
RENTGEN UREĐAJI
Rentgen uređaji predstavljaju opremu namijenjenu za kontrolu prtljaga putnika, pošiljki, raznih tereta i predmeta koji se prevoze odnosno transportuju kamionima, avionima, vozovima i drugim prevoznim sredstvima. Zasnovani su na primjeni rentgen zraka, a po potrebi mogu snimiti sadržaj prtljaga. Zavisno od veličine predmeta i lokacije gdje se izvodi kontrlola razlikuje se više vrsta rendgen uređaja. Ovim uređajima može da se izvrši kontrola najsitnijih predmeta (pismo, novčanik, torbica…), ali i kontrola kamiona sa kontejnerima i vagona na prugama. Konstruisani su u raznim oblicima i dimenzijama, što je uslovljeno njihovom namjenom i mobilnošću. Veliki rentgen aparati za kontrolu kontejnera i vagona mogu biti stacionarni i mobilni, dok su za preglede predmeta koji se mogu naći na bilo kom mjestu konstruisani manji mobilni portabl rentgen uređaji. Mogu se napajati iz različitih izvora: baterijama sa sopstvenim napajanjem (koje ih čine potpuno autonomnim), iz električne mreže strujom, kao i pomoću agregata.
Karakteristika ovih uređaja jeste da se provjera sadržaja određenog predmeta može izvršiti bez otvaranja i raspakivanja – bez fizičkih i hemijskih promjena, što znači da predmet kontrole ostaje neoštećen.
U rentgen uređaju nalazi se generator zračenja, koji kad mu se dovede struja, emituje x-zrake. Generator zračenja sastoji se od katodne cijevi u kojoj se nalazi anoda i katoda, smještene u vakuumskoj staklenoj tubi; tuba je u olovnom omotaču u čijoj se unutrašnjosti nalazi ulje (ulje služi za hlađenje čitavog generatora zračenja). Kada se uređaj uključi, na anodi dolazi do emitovanja čestica – elektrona, koji se u snopu kreću prema katodi. Usljed razlike potencijala anode i katode, elektroni se kreću velikom brzinom, udaraju u katodu, odbijaju se i usmjeravaju u željenom pravcu. Ovako dobijeni snop elektrona (x-zraka) propušta se kroz kolimator, koji je vrlo uzak, pobuđuje predmet na ulazu u tunel rentgen uređaja, presijecajući snop fotosenzora, a predmet počinje da se snima. U zavisnosti od gustine predmeta, zraci koji prodiru kroz njega padaju na fotodiode sa različitim nivoima energije. Ta energija se dalje pretvara u digitalni signal, zatim u sliku koja se emituje na monitoru.
Boja na slici monitora zavisi od predmeta koji se kontroliše – na primjer metalni predmeti registruju se tamnoplavom bojom, a organske materije različitim nijansama narandžaste boje.
Postoji više vrsta i dimenzija rentgenskih uređaja, a uobičajena je podjelela na: stacionarne, mobilne i portabl ili ručne.
Osnovne komponente rentgen uređaja
1. Kućište rentgen uređaja 2. Sto za operatera
3. Monitor 4. Upravljački pult operatera
5. Sigurnosni taster 6. Protočna transportna traka
7. Zaštitna gumena zavjesa 8. Kontrolna lampica
9. Rentgenski generator
Rad na rentgen uređaju podrazumijeva potpunu zaštitu operatera – osobe koja radi na uređaju i kontroli predmeta. Operateri su dobro zaštićeni samom konstrukcijom uređaja – svi djelovi u uređaju koji su izloženi zračenju obloženi su olovnim omotačem. Takođe, na oba kraja tunela uređaja nalaze se zavjese od gume i olova koje sprečavaju eventualni prodor x-zraka izvan uređaja.
Kroz kontrolisane predmete propušta se mala, ali za pregled dovoljna doza zračenja (ne oštećuju se čak ni najosjetljiviji filmovi fotoaparata). Životne namirnice, hrana i piće potpuno su upotrebljivi odmah nakon pregleda.
Kao i svako tehničko sredstvo i rentgen urađaji imaju svoje loše karakteristike: u određenim uslovima rentgenski uređaji ne mogu na zadovoljavajući način izvršiti zahtijevanu funkciju:
• rentgenski uređaji se rijetko koristite za emitovanje x-zračenja – ono može biti štetno i opasno po zdravlje i život ljudi;
• predmeti koje treba kontrolisati rentgenskim uređajem moraju imati slobodne dvije suprotne strane – sa jedne strane predmet treba da bude izložen dejstvu rentgenskog zračenja, a sa suprotne, u pravcu dejstva x-zraka, treba postaviti detektor zračenja, koji će transformisati x-zrake u vidljivu sliku;
• suviše velika debljina kontrolisanog predmeta, urađenog od materijala velike gustine, u određenoj mjeri sprečava prodor zračenja kroz isti, što negativno utiče na jasnoću slike na ekranu.
Rentgen uređaji za kontrolu putnika – u zadnje vrijeme za brzu detekciju lica koriste se rentgen aparati. Njihov rad zasniva se na principu slabog intenziteta rendgenskih zraka. Zraci ne prodiru kroz kožu, ali otkrivaju i najmanje predmete skrivene ispod odjeće. Emitovani rentgenski zraci reflektuju se nazad, gdje ih registruju veoma osjetljivi detektori. Dobijeni signali potom se softverski obrađuju i prosljeđuju na monitor operatera. Neophodno je istaći da lice koje je podvrgnuto rentgenskoj kontroli dobija dozu zračenja jednaku dozi koja se dobije od prirodnog zračenja u trajanju od 5 min, a 100 puta manju od zračenja prilikom dvočasovnog leta avionom. Trebalo bi da jedno lice bude rentgenski pregledano 32.000 puta (što je u praktičnom smislu nemoguće), da bi se postigla maksimalno dozvoljena doza zračenja. Razlog ovako maloj dozi apsorbovanog zračenja jeste u primjeni x-zraka niskog energetskog nivoa, koji prodiru u kožu samo do oko 2,5 mm.
Ovi uređaji otkrivaju i lociraju predmete sakrivene ispod odjeće, i to su trenutno najprecizniji i najpouzdaniji uređaji. Pored vatrenog oružja detektuju i ostale opasne i zabranjene predmete i materije – keramičke noževe, eksplozive, opojna sredstava… U stanju su da detektuju mikroskopske tragove eksploziva ili droge na osobi koja je konzumirala drogu ili bila u dodiru sa eksplozivom u posljednjih nekoliko dana.
Međutim, bez obzira na veliku pouzdanost ovih uređaja, detaljna kontrola zahtijeva da finalnu “ruku” provjere uradi operater, koji na osnovu indicija sa skenerskog snimka vrši naknadnu fizičku provjeru sumnjivih predmeta.
Ovi uređaji su i suviše moćni – skeniraju ne samo sumnjive skrivene predmete već se na ekranu mogu pratiti i najintimniji djelovi čovjekovog tijela (zadire se u privatnost i to opravdano izaziva negodovanje javnosti).
